Ինչո՞ւ Թրամփը կանչեց Հայաստանի եւ Ադրբեջանի ներկայացուցիչներին Սպիտակ տուն։
Շատերը լրջորեն սպասում են ԱՄՆ նախագահական նստավայրում Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ խաղաղության հարցի վերաբերյալ փաստաթղթերի ստորագրմանը։ Սակայն միամտություն է հավատալ, որ ԱՄՆ նախագահի նպատակն այս երկրների միջեւ հակասությունների կարգավորման թեմայով որոշ փաստաթղթեր կազմելն է։ ԱՄՆ սենատորներից մեկն արդեն շատ հստակ արտահայտվել է. Թրամփը տարածաշրջանի երկրներից ստացավ եւս մեկ ռեսուրս՝ իր «խաղաղության քաղաքականությունն» իրականացնելու համար։ Եվ պատահական չէ, որ նա իր ծրագիրն անվանել է «Թրամփի միջազգային խաղաղության եւ բարգավաճման ուղի»։ Նա հստակորեն չի հիշատակել Հայաստանի եւ Ադրբեջանի մասին՝ Նոբելյան մրցանակ ստանալու համար։
Այն, ինչ նրանք կստորագրեն միմյանց միջեւ, ոչ մեկին չի հետաքրքրում։ Դա որեւէ կապ չունի նախատեսված գործի հետ։ Կարծում եմ՝ նույնիսկ Հայաստանում շատերն արդեն հասկանում են դա։ Արդեն իսկ առկա բազմաթիվ տեղեկատվական արտահոսքերը ցույց են տալիս, որ ԱՄՆ-ում ստորագրված ոչ մի փաստաթուղթ որեւէ կապ չունի միջազգային քաղաքականության իրողությունների հետ։ Ի վերջո, ի՞նչ կարող է նշանակել Թրամփի ոճով խաղաղության ուղին։ Նրա սկզբունքները դեռ չեն մոռացվել. «Խաղաղություն՝ ուժի միջոցով» եւ «Ամերիկան՝ առաջին հերթին»։
Այդպիսի սկզբունքները քիչ տեղ են թողնում խաղաղության սենտիմենտալ ձգտումների համար: Նման ձգտումներ կարող են գոյություն ունենալ այնպիսի երկրներում, ինչպիսին է Հայաստանը, բայց ոչ աշխարհի առաջատար տերության համար, որը խոստովանել է, որ կորցրել է իր կշիռն ու ազդեցությունը աշխարհում: Եվ եթե խաղաղություն ասելով՝ նկատի ունենք ինչ-որ նոր աշխարհակարգ, ապա «Թրամփի խաղաղության ուղով» ամենահեշտն է պատկերացնել ինչ-որ «Խաղաղության զրահապատ գնացք»: Համապատասխանաբար՝ խաղաղության ամբողջ ուղին արդեն իսկ ներկայացվում է Միացյալ Նահանգների ամրապնդմանը տանող ուղիների ուժային մաքրման տեսքով:
Այսինքն՝ ուղին ինքնին ավելի շատ նման է պատերազմի՝ Միացյալ Նահանգների հովանու ներքո խաղաղություն հաստատելու հույսով: Նաեւ ուշագրավ է, որ Կովկասում Սյունիքի տեսքով համեղ կտոր «ստանալու» պահը նույնպես հարմար կերպով ընտրվեց: Հայաստանի իշխանություններն աղոթում են խաղաղության համար ցանկացած գնով, իսկ Ռուսաստանի եւ Իրանի կողմից շրջապատված Ադրբեջանը չուներ այլընտրանք, քան միանալ Հայաստանի կողմից հավանության արժանացած ԱՄՆ նախաձեռնությանը: Անհնար է դարձել, ինչպես միշտ, դիմել Ռուսաստանին. Ռուսաստանը ինչ-որ կերպ զայրացած է: Թվում է, թե Թրամփը ինչ-որ բան է խոստացել նաեւ Ռուսաստանին եւ Իրանին, որոնք վիրավորված են Ադրբեջանից (մեկին՝ Ուկրաինայում, մյուսին՝ Հորմուզի նեղուցում կամ որեւէ այլ տեղ):
Փաստն այն է, որ Հայաստանի տարածքի փխրուն եզրին՝ Սյունիքին, աչքը սեւեռելով՝ ձեւավորվել է համաշխարհային մասշտաբի փոխազդեցությունների նոր հանգույց: Ո՞վ կգոյատեւի այնտեղ եւ ո՞վ կպարտվի՝ ժամանակը ցույց կտա: Սովորաբար գոյատեւում են նրանք, ովքեր կարողանում են մասնակցել նոր իրողությունների ձեւավորմանը: Հեշտ չէ հասկանալ ժամանակակից միջազգային քաղաքականության տրամաբանությունը: Մենք չպետք է մոռանանք, որ 1989 թվականից ի վեր աշխարհը գտնվում է աշխարհակարգի նախկին կառուցվածքի քանդման գործընթացում:
Միեւնույն ժամանակ, 20-րդ դարի քողի տակ, երբ համաշխարհային տերությունների բոլոր գործողությունները ուղղված էին նոր աշխարհակարգի կառուցմանը՝ ինքնիշխանության, ազգային պետությունների տարածքային ամբողջականության եւ մարդու իրավունքների համընդհանուր սկզբունքների առաջնահերթությամբ, այժմ առաջնահերթությունը բոլորովին այլ է: Մասնավորապես՝ միջազգային կարգի նոր կառուցվածքի ձեւավորում՝ ինքնիշխանության, ազգային պետությունների տարածքային ամբողջականության եւ ժողովուրդների իրավունքների հաշվին: Նման քաղաքականության սկզբունքները նույնպես անհասկանալի են:
Արդեն նկատելի է, որ նման արմատական վերաբաշխման համար օրինականացվում են նախկինում օտար հասկացություններ՝ «պետական տարածքների վարձակալություն», «ժողովուրդների տեղահանություն», «պետությունների անեքսիա», «դեմոնտաժ»: Միեւնույն ժամանակ հավաքական անվտանգության՝ մի ժամանակ սիրելի գաղափարը խրախուսելու սկզբունքը միայն գրգռում եւ անվստահություն է առաջացնում։ Այսպիսով՝ ոչ ոքի պետք չէ շտապել. ավելի լավ է մտածել այն մասին, թե ինչպես չշփոթել խաղաղությունը պատերազմի հետ:
Մանվել Սարգսյան