Հայաստանի Անկախության տարեդարձի նախօրեին իշխող ՔՊ կուսակցությունը իր համագումարում հայտարարեց իր ընտրած քաղաքական ուղղության մասին՝ ստեղծել Չորրորդ հանրապետություն 1991 թվականի Ալմա-Աթայի հռչակագրով սահմանված տարածքում (այսինքն՝ 1921 թվականի ռուս-թուրքական համաձայնագրով եւ Կարսի պայմանագրերով սահմանված Հայաստանի վարչական տարածքում): Ինչպես նշվեց, Չորրորդ հանրապետության ձեւավորումը սկսվում է Հայաստանի Հանրապետության նոր Սահմանադրության ընդունմամբ, ինչը նշանակում է, 1990 թվականին հռչակված ներկայիս Հայաստանի Հանրապետության լուծարում։
Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության լուծարման մասին 2023 թվականի սեպտեմբերին հայտարարելուց հետո հաճախ կարծիքներ էին հնչում, որ այս քաղաքական միտումը կշարունակվի՝ պայմանավորված Ադրբեջանի եւ Թուրքիայի կողմից Հայաստանի նկատմամբ վարվող քաղաքականությամբ: Այլ կերպ ասած, մտահոգություններ էին հնչում, որ Արցախյան նախադեպը մի օր կկրկնվի ամբողջ Հայաստանում: Ենթադրվում էր, որ որոշակի «քաղաքական նպատակահարմարության» պատրվակով Հայաստանի Հանրապետությունը կլուծարվի: Ինչպես տեսնում ենք, իշխող կուսակցությունն արդեն հայտարարել է նման ժամկետի մասին։
Սակայն նրանք, ովքեր մեծ նշանակություն չեն տալիս այս հանգամանքին, կարող են առարկել, որ ծրագիրը պարզապես նոր Հանրապետություն ստեղծելն է ներկայիս Հանրապետության փոխարեն: Սա նպատակահարմար է համարվում, քանի որ դա կթեթեւացնի հարեւան Ադրբեջանի հետ հարաբերությունները եւ կհաստատի խաղաղություն: Ի վերջո, պարզ է, որ Ադրբեջանը ցանկություն չունի խաղաղության պայմանագիր կնքել ներկայիս Հայաստանի Հանրապետության հետ։
Իրավիճակը թվում է բավականին պարզ եւ բացատրության կարիք չունի: Ի վերջո, խաղաղության հասնելու համար բոլոր վիճելի հարցերը պետք է վերացվեն Հայաստանի հարեւանների հետ հարաբերություններից: Եվ սա այս պահի ամենահրատապ հարցն է։
Հնարավոր է՝ «մաքուր թղթի» վրա սա համոզիչ է թվում անկայունությունից հոգնած հայ հասարակության համար: Թող խաղաղություն հաստատվի ցանկացած գնով: Եվ քչերն են մտածում, թե արդյոք գործողությունների այս ընթացքը հանգեցնում է խաղաղության: Թե սա ամբողջովին յուրօրինակ հաշվարկված, «վատ հաշվարկված» մոտեցում է: Իբր Ադրբեջանի հետ խաղաղության պայմանագիր արդեն ստորագրվել է, եւ մնում է միայն այն իրականացնել: Իբր Հայաստանի վարչապետը չգիտի, որ Ադրբեջանի հետ խաղաղության պայմանագիր չկա: Իբր Հայաստանն իրականում ընդհանրապես Հայաստան չէ, այլ վարձակալված բնակարան ուրիշի շենքում: Ասես ոչ ոք չէր լսել Ադրբեջանի նախագահ Ալիեւի այն հայտարարությունը, որ հայերը կկարողանան պետություն ունենալ միայն այն դեպքում, եթե ընդունեն Ադրբեջանի բոլոր պայմանները։
Որո՞նք են այդ պայմանները։ Եթե միակ պայմանը Սահմանադրությունից Լեռնային Ղարաբաղի մասին հիշատակող նախաբանը հանելն է, ապա նոր Սահմանադրություն ընդունելն իմաստ չունի։ Գործող Սահմանադրության մեջ փոփոխություններ կարող են ընդունվել, եւ վերջ։ Բայց ոչ՝ նպատակը նոր Հանրապետության ձեւավորումն է։ Սա նշանակում է, որ կան այլ հանգամանքներ։
Եվ եթե սա ճիշտ է, ապա Հայաստանում նոր պետության ձեւավորման հետ կապված ճակատագրական ռիսկերի հարցը դառնում է հրատապ։ Նախ՝ ի՞նչ պայմաններ պետք է Ադրբեջանը նախատեսի նոր Սահմանադրությունում։ Բայց ամենակարեւորը՝ արդյո՞ք այս նոր Հանրապետության անկախությունը կճանաչվի իր հարեւանների եւ նրանց շատ դաշնակիցների կողմից։ Ինչո՞ւ է Հայաստանին մղվում ստեղծել նոր պետություն։ Ի՞նչ են ակնկալում Հայաստանից այս ընթացքում։ Կրկնում եմ՝ խոսքը հայկական պետության առկա քաղաքական եւ իրավական հիմքերի վերացման մասին է։
Բոլոր այն «մասնագետները», ովքեր չափազանց ինքնավստահ Հայաստանի վարչապետին դրդում են լուծարել գործող Հանրապետությունը եւ ստեղծել մեկ այլ Հանրապետություն, այս բոլոր մարդիկ պետք է իմանան, որ խաղաղության հասնելու համար «առանձնակի խելոք անվտանգային խուսանավումները» երբեմն շատ վատ են ավարտվում։
Նրանք, ովքեր 1914 թվականին համոզեցին հայ ժողովրդին զորահավաք անել իրենց որդիներին Օսմանյան բանակում՝ խոստանալով անվտանգություն, նաեւ վստահ էին, որ օսմանցիների հետ նման համաձայնագիրը կառաջացներ բարի մտադրություններ՝ կառավարության եւ հայ ժողովրդի միջեւ խաղաղությունը պահպանելու համար: Սակայն ի պատասխան նրանք ստացան հայ զինվորների կոտորած եւ հետագա ամբողջ հայ ժողովրդի ոչնչացում: Այն ժամանակ աշխարհում ոչ ոք աչք չթարթեց. հայերը քաղեցին իրենց կարճատեսության պտուղները: Այնուհետեւ մենք նմանատիպ բան տեսանք 2020 թվականից հետո Արցախում: Եվ կրկին, ոչ ոք աչք չթարթեց:
Եվ հիմա ոչ ոք աչք չի թարթի: Եթե որեւէ մեկը հույս է կապում ԱՄՆ նախագահ Թրամփի հետ, ապա պետք է պատշաճ կերպով գնահատի նրա երկրի ներկայիս իրավիճակը եւ նրա հարաբերությունները այլ ինքնիշխան երկրների հետ: Չպետք է մոռանալ, որ մենք ապրում ենք համաշխարհային կարգի քայքայման եւ միջազգային հարաբերությունների սկզբունքների ու մեխանիզմների լիակատար վերադասավորման ժամանակաշրջանում: Ինքնիշխանության, տարածքային ամբողջականության եւ մարդու իրավունքների միջազգային սկզբունքները արժեզրկվում են: Ցանկացած պետության ճակատագիրը կախված է մազից: Մարդիկ զանգվածաբար ոչնչացվում եւ վտարվում են իրենց հայրենիքներից:
Նման պայմաններում սեփական պետության քաղաքական եւ իրավական հիմքերը ջնջելը դավաճանությունից էլ վատ է՝ դա ճակատագրական սխալ է։ Խաղաղության էությունը սխալ տեղում է փնտրվում։
Մանվել Սարգսյան